2. Điều gì hình thành nên một cừu đen?
Cừu đen cũng là tên của một hiệu ứng tâm lý. Hiệu ứng này cho rằng cá nhân trong nhóm có xu hướng khắt khe với nhau hơn với cá nhân thuộc nhóm khác. Ví dụ, nếu em họ bạn xỏ khuyên mũi, bố mẹ bạn chỉ đánh giá một chút rồi thôi, còn nếu như người đi xỏ khuyên là bạn, thì họ sẽ kịch liệt phản đối và muốn bạn tháo ra ngay lập tức.
Hiệu ứng cừu đen dựa trên thuyết nhận diện xã hội: con người có xu hướng gắn hình ảnh bản thân với nhóm xã hội mà mình thuộc về, nên khi trong nhóm xuất hiện những cá nhân có biểu hiện quá khác lạ, tập thể sẽ phản ứng tiêu cực hơn với họ.
Hãy hình dung thế này, trong một gia đình có mẹ là giáo viên, bố làm cảnh sát, người con trai cả làm bác sĩ, nếu đứa con út chọn một con đường hoàn toàn khác, như làm thợ xăm, các thành viên trong gia đình sẽ không khỏi cảm thấy bất ngờ, thậm chí ngăn cản, quát mắng.
Cừu đen thường bị ảnh hưởng nhiều bởi môi trường nuôi dưỡng, nhất là gia đình. Đứa trẻ cừu đen thường xuất hiện trong những kiểu gia đình sau:
- Gia đình khắt khe (unaccepting family): Gia đình này từ chối những thành viên không đáp ứng kỳ vọng và mong muốn của số đông. Họ sợ phải trải qua quá trình bất hòa nhận thức - nỗi bất an khi đặt mình vào những góc nhìn mâu thuẫn với quan niệm sẵn có. Cô lập hoặc bắt nạt thành viên khác biệt giúp họ cảm thấy an tâm hơn.
- Gia đình cứng nhắc (inflexible family): Gia đình cứng nhắc sẽ thoáng hơn một chút. Ngoài mặt, họ cố gắng cởi mở hơn với thành cừu đen. Bên trong, họ vẫn gặp khó khăn để chấp nhận tư tưởng mới. Điểm tốt là họ không bỏ rơi những thành viên khác biệt, nhưng không may là cả hai bên đều chưa thực sự hiểu nhau. Vì vậy quá trình thấu hiểu cần thêm nhiều thời gian.
- Gia đình bất hòa (dysfunctional family): Gia đình kiểu này vốn đã tồn đọng nhiều vấn đề. Nếu xuất hiện một đứa trẻ cừu đen, sự khác biệt vốn có của chúng có thể trở thành tâm điểm trút giận của những thành viên khác.
Một số người thường định nghĩa cừu đen là những đứa trẻ nổi loạn, chuyên gây rắc rối cho gia đình và khiến những thành viên khác phiền lòng. Nếu xét theo định nghĩa này, cừu đen đối lập với hình tượng “con nhà người ta“ hay “đứa trẻ kiểu mẫu“ (the golden child hoặc the hero). Đây là đứa trẻ thường được yêu mến vì ngoan ngoãn, giỏi giang và quan tâm đến việc vun vén hạnh phúc gia đình.
Trong bối cảnh gia đình bất hòa, đứa trẻ kiểu mẫu có thể tạo nên xích mích, xung đột với thành viên cừu đen vì cho rằng chúng kém cỏi, hay gây chuyện và luôn để cha mẹ lo lắng.
