Đồng chí Hoàng Quốc Việt đã đặt nền móng cho việc xây dựng hệ thống tổ chức Viện kiểm sát nhân dân từ trung ương đến địa phương và hình thành hệ thống lý luận, phương pháp công tác kiểm sát
Ngày 26/7/1960, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 20-LCT công bố Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân được Quốc hội khóa II thông qua ngày 15/7/1960. Theo quy định của Hiến pháp năm 1959 và Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 1960: Viện kiểm sát nhân dân là một hệ thống cơ quan độc lập trong bộ máy nhà nước, thực hiện chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật của các cơ quan thuộc Hội đồng Chính phủ, cơ quan nhà nước ở địa phương, các nhân viên cơ quan nhà nước và công dân. Cũng tại kỳ họp này, Quốc hội đã bầu đồng chí Hoàng Quốc Việt làm Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao.
Vào những năm 1960, công tác kiểm sát thời kỳ này, như đồng chí Trường Chinh từng nói là công tác mới mẻ trong tổ chức và hoạt động của Nhà nước ta; nhận thức của các cấp, các ngành có lúc, có nơi chưa thống nhất. Khó khăn lớn nhất của ngành trong những năm đầu thành lập là hầu hết đội ngũ cán bộ mới, đều bỡ ngỡ với chức năng, nhiệm vụ của ngành. Do vậy, đồng chí Hoàng Quốc Việt đã dồn mọi trí tuệ, tâm huyết, tình cảm tập trung xây dựng và củng cố hệ thống Viện kiểm sát nhân dân về mọi mặt: Vừa xác định phương hướng, mục tiêu, nhiệm vụ, phương pháp công tác; vừa chăm lo xây dựng tổ chức bộ máy để triển khai nhiệm vụ; vừa tổ chức công tác đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ.
Đồng chí Hoàng Quốc Việt cùng các điển hình tiên tiến.
Công tác xây dựng, kiện toàn hệ thống tổ chức Viện kiểm sát các cấp được đồng chí đặc biệt chú trọng và chỉ đạo quyết liệt ngay từ những ngày đầu thành lập. Tháng 12/1960, quyết định thành lập đồng bộ Viện kiểm sát nhân dân các khu, thành, tỉnh, huyện, thị xã và cấp hành chính tương đương. Tháng 01/1961, quyết định thành lập các Viện kiểm sát phúc thẩm, đồng thời, ban hành hướng dẫn cụ thể việc thành lập Viện kiểm sát nhân dân ở từng cấp. Tháng 4/1962, trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua Pháp lệnh quy định cụ thể về bộ máy của Viện kiểm sát nhân dân tối cao. Có thể nói, trong thời gian rất ngắn sau khi được thành lập, dưới sự chỉ đạo trực tiếp và sâu sát của đồng chí Hoàng Quốc Việt, hệ thống Viện kiểm sát các cấp đã nhanh chóng hình thành và ngày càng được củng cố kiện toàn, đáp ứng đặc điểm tình hình của đất nước trong từng thời kỳ.
Cùng với việc xây dựng ngành về tổ chức, đồng chí Hoàng Quốc Việt đã cùng tập thể lãnh đạo Viện kiểm sát nhân dân tối cao xác định những vấn đề có tính vĩ mô thuộc về chủ trương, đường lối, phương pháp công tác. Ngày nay, tổng kết lại thấy rằng, những thành tựu của ngành Kiểm sát nhân dân trong 55 năm qua vừa là công sức chung của các thế hệ cán bộ Kiểm sát qua các thời kỳ, đồng thời, mang đậm dấu ấn của đồng chí Hoàng Quốc Việt, hòa quyện trong quá trình phát triển không ngừng của ngành Kiểm sát nhân dân.
Để đáp ứng kỳ vọng của Đảng và Nhân dân về một thiết chế mới trong bộ máy nhà nước ta, đồng chí luôn căn dặn cán bộ: Trước hết phải nắm vững chức năng, thông suốt nhiệm vụ của ngành. Đảng và Nhà nước lập ra ngành Kiểm sát là để kiểm sát việc tuân theo pháp luật của các cơ quan nhà nước, các nhân viên nhà nước và mọi công dân. Chức năng của ngành Kiểm sát là phải kiểm tra, uốn nắn những lệch lạc để các cơ quan, các ngành và mọi công dân làm đúng pháp luật, đồng thời, có ý kiến với Quốc hội bổ sung luật pháp còn thiếu. Trên cơ sở nắm vững chức năng, cán bộ kiểm sát phải nắm vững pháp luật và phải sát với thực tế để vận dụng pháp luật cho chính xác. Đồng chí nêu rõ: Nếu chỉ vùi đầu vào hồ sơ thì chưa đủ và dễ sinh bệnh quan liêu giấy tờ, phải nhạy cảm với tình hình xảy ra, phải sát với thực tế. Không thể chỉ đơn thuần dựa vào hồ sơ mà quyết định truy tố hay không truy tố, xử nặng hay xử nhẹ”.
Khi nói về mối quan hệ giữa các giai đoạn tố tụng, các khâu công tác của ngành với yêu cầu xử lý đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, đồng chí đã ví như quá trình đãi cát để tìm vàng. Đồng chí nói: “Để tìm được vàng, phải tiến hành một cách tỉ mỉ, công phu, phải có hệ thống dây chuyền sàng lọc tinh vi để loại được cát và các thứ kim loại khác. Công tác tư pháp cũng vậy, phải trải qua nhiều bước, nhiều khâu, phải làm đúng thủ tục, mất nhiều thời giờ thì mới bảo đảm chính xác. Cho nên phải kiểm sát cả trước, trong và sau xét xử, không thể thiếu một bước nào”. Điều này đã trở thành định hướng hành động của các thế hệ cán bộ Kiểm sát suốt mấy chục năm qua, từ đó góp phần quan trọng vào sự nghiệp đấu tranh bảo vệ tính nghiêm minh của pháp luật.
Có thể nói, những ngày “khởi đầu nan” với biết bao khó khăn, thiếu thốn, nhưng bằng những chủ trương và biện pháp công tác đúng đắn, toàn ngành Kiểm sát đã không ngừng nỗ lực, vượt qua gian khó và đạt được những thành tích to lớn, đóng góp vào thắng lợi chung của cả dân tộc.
Yêu cầu công tác kiểm sát phải phục vụ kịp thời chủ trương, đường lối của Đảng luôn là phương châm hành động của đồng chí Hoàng Quốc Việt trong suốt quá trình lãnh đạo, chỉ đạo ngành Kiểm sát nhân dân
Trong suốt quá trình lãnh đạo, chỉ đạo ngành Kiểm sát nhân dân, đồng chí Hoàng Quốc Việt luôn nhất quán quan điểm: Công tác kiểm sát thực chất là công tác chính trị, vì vậy, phải phục vụ kịp thời các nhiệm vụ cách mạng mà Đảng đề ra, nêu cao tính Đảng trong công tác kiểm sát. Tư tưởng này đã trở thành kim chỉ nam, định hướng toàn bộ quá trình tổ chức và hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân qua các thời kỳ và là thước đo hiệu quả công tác của toàn ngành.
Từ năm 1960 đến năm 1965, khi miền Bắc bước vào giai đoạn vừa xây dựng và củng cố quan hệ sản xuất mới xã hội chủ nghĩa, vừa tiếp tục đấu tranh trấn áp các thế lực thù địch chống phá sự nghiệp cách mạng, vừa chiến đấu chống lại chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ, đồng chí Hoàng Quốc Việt đã chỉ đạo toàn ngành tập trung trọng tâm công tác để phục vụ các nhiệm vụ lớn mà Đảng đã xác định, như: Tăng cường công tác đấu tranh chống phản cách mạng, giữ gìn an ninh, trật tự; xây dựng và phát triển hợp tác hóa nông nghiệp; phục vụ phong trào “ba xây, ba chống”.
Từ năm 1965 đến năm 1975, đế quốc Mỹ mở rộng chiến tranh ra miền Bắc. Quán triệt sâu sắc các nghị quyết của Trung ương Đảng và Bộ Chính trị, đồng chí Hoàng Quốc Việt đã chỉ đạo toàn ngành chuyển hướng công tác nhằm bảo đảm pháp chế trong thời chiến; phối hợp chặt chẽ với các ngành Công an, Tòa án kiên quyết đấu tranh chống các loại tội phạm, bảo vệ an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội, bảo vệ tài sản xã hội chủ nghĩa, các vật tư quốc phòng; góp phần bảo đảm thực hiện đúng đắn các chính sách về nghĩa vụ quân sự, chính sách về hậu phương quân đội, chống việc lợi dụng thời chiến để buông lỏng quản lý, bảo đảm “thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người” cho tiền tuyến quyết thắng. Cùng với việc phục vụ công cuộc bảo vệ Tổ quốc, đồng chí Hoàng Quốc Việt rất chú trọng công tác kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong lĩnh vực hành chính - kinh tế; đẩy mạnh kiểm sát việc tuân theo pháp luật đối với các cơ quan nhà nước và nhân viên nhà nước; tiếp tục đi vào kiểm sát các hợp tác xã, tăng cường pháp chế ở cơ sở. Đích thân đồng chí đã có nhiều chuyến thị sát về các vùng nông thôn, nông trường, xí nghiệp, trực tiếp nói chuyện với người lao động để nắm tình hình vi phạm pháp luật và yêu cầu Viện kiểm sát các cấp khi phát hiện vi phạm thì dù ở cấp nào cũng phải xử lý đến nơi, đến chốn, kiên quyết, triệt để.
Cùng với việc xác định công tác kiểm sát phải phục vụ kịp thời chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng, đồng chí Hoàng Quốc Việt còn đặc biệt chú trọng công tác xây dựng Đảng trong ngành Kiểm sát, yêu cầu Viện trưởng Viện kiểm sát các cấp chú trọng công tác xây dựng Đảng ở đơn vị mình. Hàng quý và hàng năm, thay mặt Đảng đoàn Viện kiểm sát nhân dân tối cao, đồng chí báo cáo với Ban Bí thư về kết quả công tác của toàn ngành; đồng thời, chỉ đạo Viện kiểm sát nhân dân các cấp báo cáo với cấp ủy địa phương. Đồng chí luôn khẳng định công tác kiểm sát phải đặt dưới sự lãnh đạo tuyệt đối của Đảng. Chúng ta không thể quan niệm chuyên môn của chúng ta là luật pháp, chúng ta chỉ biết luật pháp và chỉ dựa vào luật pháp là có thể giải quyết mọi việc. Nghiệp vụ gì thì nghiệp vụ nếu không có sự lãnh đạo của cấp ủy thì nghiệp vụ đó không có nội dung, không phục vụ được yêu cầu cách mạng. Đồng thời, đồng chí cũng quán triệt nhận thức cho đúng thế nào là tranh thủ sự lãnh đạo của Đảng. Tranh thủ sự lãnh đạo của Đảng không có nghĩa là ỷ lại vào cấp ủy, mỗi chúng ta phải nâng cao trách nhiệm, nắm vững luật pháp và diễn biến của tình hình để tham mưu phù hợp. Mặt khác, nếu có ý nghĩ cho rằng cứ tranh thủ được cấp ủy thì có thể biến chủ trương của ta thành chủ trương của cấp ủy là hết sức ấu trĩ và sai lầm.
