Biện pháp tu từ ngữ âm: Chi tiết định nghĩa & ví dụ minh họa

Biện pháp tu từ ngữ âm là gì?

Dưới đây là các kiến thức về biện pháp tu từ ngữ âm trong tiếng Việt, từ khái niệm, đặc điểm đến ví dụ minh họa. Mời bạn tham khảo!

Khái niệm biện pháp tu từ ngữ âm

Biện pháp tu từ ngữ âm là những cách thức sử dụng các yếu tố âm thanh của ngôn ngữ (như phụ âm đầu, vần, thanh điệu) để tạo hiệu quả biểu cảm, gợi hình, gợi cảm cho câu văn, đoạn văn, bài thơ. Các biện pháp tu từ ngữ âm thường được sử dụng trong thơ ca, nhưng cũng có thể được sử dụng trong văn xuôi nghệ thuật.

Đặc điểm của biện pháp tu từ ngữ âm

Các đặc điểm cụ thể của biện pháp tu từ ngữ âm đó là:

• Tính phổ biến: Biện pháp tu từ ngữ âm được sử dụng trong cả thơ ca và văn xuôi, nhưng phổ biến hơn trong thơ ca.

• Tính biểu cảm: Biện pháp tu từ ngữ âm có khả năng thể hiện cảm xúc, tâm trạng của tác giả một cách trực tiếp và sinh động.

• Tính gợi hình: Biện pháp tu từ ngữ âm có khả năng gợi tả cảnh vật, hình ảnh một cách cụ thể và sinh động.

• Tính gợi cảm: Biện pháp tu từ ngữ âm có khả năng gây ấn tượng, khơi gợi cảm xúc của người đọc, người nghe.

Ví dụ biện pháp tu từ ngữ âm

Một số ví dụ minh họa cho biện pháp tu từ ngữ âm mà bạn có thể tham khảo như:

1. Điệp âm:

“Trời hôm nay nắng giòn tan

Lòng em rộn rã như đàn chim ca”

(Xuân Diệu)

2. Điệp vần:

"Bóng tre trùm mát rượi

Gió đưa vèo vèo

Tàu dừa rì rào"

(Tố Hữu)

3. Điệp thanh:

"Thuyền về có nhớ bến chăng

Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền"

(Đặng Dung)

4. Nhịp điệu:

"Dưới trăng quyên đã gọi hè

Đầu cành lả tả hoa rơi"

(Nguyễn Du)

5. Âm hưởng:

"Đây thôn Vĩ Dạ xa xa dạ vắng

Sương in láng mờ đường viền ngã ba"

(Hàn Mặc Tử)

Tác dụng của biện pháp tu từ ngữ âm

Biện pháp tu từ ngữ âm là một công cụ đắc lực trong việc tô đậm nội dung, khơi gợi cảm xúc và tạo nên sức biểu cảm cho văn chương. Nhờ sự phối hợp nhịp nhàng, tinh tế của các yếu tố ngữ âm như thanh điệu, vần điệu, nhịp điệu,... mà tác phẩm có thể truyền tải những thông điệp sâu sắc, lay động lòng người.

Điển hình, phép điệp âm tạo nên sự vang vọng, nhấn mạnh, góp phần khắc họa hình ảnh, cảm xúc một cách sinh động. Ví dụ, trong câu thơ "Gió đưa cành trúc la đà / Tiếng chuông Trấn Vũ, canh gà Thọ Xương" (Trần Nhân Tông), điệp âm "t" đã gợi tả âm thanh réo rắt, du dương của tiếng chuông và tiếng gà, đồng thời thể hiện sự thanh bình, tĩnh lặng của cảnh đêm.

Bên cạnh đó, phép chơi chữ cũng góp phần tô đậm giá trị biểu cảm của tác phẩm. Ví dụ, trong câu thơ "Bên lăng Cô Tấm, phất cờ / Dưới bóng rợp tre, cất vó" (Hồ Xuân Hương), tác giả sử dụng phép chơi chữ "phất cờ" và "cất vó" để thể hiện sự đối lập giữa hai hình ảnh: người chinh phu và người phụ nữ tiễn biệt. Qua đó, tác giả bộc lộ sự đồng cảm với số phận lênh đênh, bấp bênh của con người trong xã hội phong kiến.

Ngoài ra, nhịp điệu cũng đóng vai trò quan trọng trong việc thể hiện cảm xúc và nội dung tác phẩm. Nhịp điệu nhanh, dồn dập thể hiện sự sôi nổi, hào hùng, trong khi nhịp điệu chậm rãi, du dương lại gợi tả sự buồn bã, u hoài.

Tóm lại, biện pháp tu từ ngữ âm là một yếu tố quan trọng góp phần tạo nên sức hấp dẫn và giá trị biểu cảm cho tác phẩm văn chương. Việc sử dụng thành thạo các biện pháp tu từ này sẽ giúp người viết truyền tải thông điệp một cách hiệu quả, đồng thời khơi gợi cảm xúc và tạo ấn tượng sâu sắc cho người đọc.

Các biện pháp tu từ ngữ âm thường gặp

Có 3 loại biện pháp ngữ âm thường gặp trong văn học Việt Nam, bao gồm: Điệp âm, tạo nhịp điệu, tạo âm hưởng. Cùng Monkey tìm hiểu chi tiết ngay sau đây:

Biện pháp điệp âm

Biện pháp điệp âm là một trong những kỹ thuật ngôn ngữ phổ biến trong văn học và thơ ca, được sử dụng để tăng tính hình ảnh, diễn cảm và nhạc tính cho văn bản. Cụ thể, biện pháp này bao gồm ba loại chính: điệp phụ âm đầu, điệp vần và điệp thanh.

• Điệp phụ âm đầu: Điệp phụ âm đầu là kỹ thuật lặp lại phụ âm ở đầu từ hoặc cụm từ để tạo ra sự trùng điệp về âm hưởng. Thông qua việc này, tác giả có thể tăng tính hình ảnh và sức mạnh diễn cảm cho văn bản của mình.

• Điệp vần: Điệp vần là kỹ thuật lặp lại các âm tiết hoặc từ có phần giống nhau để tạo ra sự trùng điệp về âm hưởng. Kỹ thuật này không chỉ tăng tính biểu cảm mà còn làm cho câu văn trở nên nhất quán và dễ nhớ hơn.

• Điệp thanh: Điệp thanh sử dụng việc lặp lại các thanh điệu cùng nhóm như bằng hoặc trắc để tạo ra sự cộng hưởng về ý nghĩa và tăng tính nhạc của văn bản. Điều này giúp tạo ra một hiệu ứng âm nhạc và đồng thời làm cho văn bản trở nên sống động hơn.

Biện pháp tạo nhịp điệu

Biện pháp tạo nhịp điệu là một kỹ thuật quan trọng trong việc xây dựng âm hưởng hấp dẫn trong văn xuôi chính luận. Đây là quá trình cố gắng để tạo ra sự cân đối và nhịp nhàng trong cấu trúc ngôn ngữ, nhằm tăng cường tính thuyết phục và ảnh hưởng của văn bản. Các biện pháp này thường bao gồm:

• Sử dụng câu ngắn và câu dài xen kẽ: Bằng cách thay đổi giữa câu ngắn và câu dài, người viết có thể tạo ra một nhịp điệu đa dạng và hấp dẫn. Câu ngắn thường mang lại sự nhanh nhẹn và súc tích, trong khi câu dài có thể chứa nhiều thông tin hơn và tạo ra sự trôi chảy.

• Sử dụng các kỹ thuật câu chứa chấm phẩy và dấu phẩy: Điều chỉnh cấu trúc câu thông qua việc sử dụng chấm phẩy và dấu phẩy có thể tạo ra sự gián đoạn, tạo nên một nhịp điệu đặc biệt trong văn bản.

• Sử dụng các loại từ ngữ có âm vang nhịp nhàng: Lựa chọn các từ ngữ có âm tiết đều đặn và nhịp điệu đều, giúp tạo ra một bản nhạc ngôn ngữ hấp dẫn.

• Sử dụng lặp lại từ ngữ hoặc cú pháp: Việc lặp lại từ ngữ hoặc cú pháp có thể tạo ra một hiệu ứng nhịp điệu đặc biệt, làm cho văn bản trở nên lôi cuốn và dễ nhớ hơn.

Ví dụ: "Những nghiên cứu khoa học không chỉ cung cấp thông tin cần thiết mà còn khám phá ra những khía cạnh mới, mở ra những cánh cửa của tri thức, và thúc đẩy sự tiến bộ của nhân loại."

Trong ví dụ trên, sự xen kẽ giữa câu dài và câu ngắn, cùng với việc sử dụng từ ngữ có âm vang nhịp nhàng như "nghiên cứu", "thông tin", "khám phá", "mở ra", "thúc đẩy" đã tạo ra một nhịp điệu sôi động và thuyết phục.

Biện pháp tạo âm hưởng

Biện pháp tạo âm hưởng là một kỹ thuật quan trọng trong văn xuôi nghệ thuật, nhằm tạo ra một không gian ngôn ngữ đầy hấp dẫn và sâu sắc. Không chỉ dừng lại ở việc cân nhắc về âm thanh và nhịp điệu của câu văn, mà biện pháp này còn hướng tới việc phối hợp chúng với nội dung hình tượng của văn bản.

Cụ thể, các biện pháp thường gặp trong kỹ thuật này bao gồm:

• Sử dụng âm vang và nguyên âm đa dạng: Lựa chọn từ ngữ có âm vang và nguyên âm đa dạng giúp tạo ra một không gian âm thanh phong phú, đa chiều, phản ánh sự sâu sắc và phức tạp của nội dung văn bản.

• Tận dụng các kỹ thuật âm hình: Sử dụng các hình ảnh âm thanh như phép ẩn dụ, so sánh, và nhân vật hóa âm thanh để tạo ra một không gian âm hưởng sâu lắng và sắc nét, tạo nên sự tương tác phong phú giữa ngôn ngữ và trí tưởng tượng của độc giả.

• Lặp lại và chú trọng vào các tiếng đặc biệt: Sử dụng lặp lại các từ hoặc âm tiết có âm hưởng đặc biệt để tạo ra một hiệu ứng âm thanh đặc trưng, tăng cường sức mạnh và ảnh hưởng của văn bản.

• Tạo ra nhịp điệu đặc trưng: Thông qua việc điều chỉnh cấu trúc câu và sắp xếp từ ngữ, tạo ra một nhịp điệu đặc trưng, giúp tạo ra một không gian ngôn ngữ sống động và lôi cuốn.

Ví dụ: "Bên ngoài cửa sổ, tiếng mưa rơi rớt nhẹ nhàng trên lá cỏ, như những ngón tay mềm mại của thời gian xoa dịu lên vết thương trong lòng."

Trong ví dụ trên, việc sử dụng các từ như "rơi rớt", "nhẹ nhàng", "mềm mại" đã tạo ra một không gian âm thanh êm dịu, tương phản với hình ảnh của "vết thương trong lòng", tạo nên một âm hưởng hoà quyện và sâu sắc với nội dung của câu văn.

Xem thêm:

1. VMonkey - Ứng dụng giúp xây dựng nền tảng tiếng Việt vững chắc cho trẻ
2. Biện pháp tu từ tương phản là gì? Đặc điểm, tác dụng & cách phân loại

Bài tập thực hành biện pháp tu từ ngữ âm

Câu 1: Xác định biện pháp tu từ ngữ âm và phân tích tác dụng của nó trong câu thơ sau:

"Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm

Heo hút cồn mây, súng ngửi trời"

(Tây Tiến - Quang Dũng)

Câu 2: Phân tích hiệu quả biểu cảm của phép điệp trong đoạn thơ sau:

"Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ

Mặt trời chân lí chói qua tim

Hồn nhiên như cây đứng giữa trời

Ngỡ không bao giờ rơi lệ nữa..."

(Đây thôn Vĩ Dạ - Hàn Mặc Tử)

Câu 3: Nêu tác dụng của phép lặp trong câu ca dao sau:

"Thuyền về có nhớ bến chăng?

Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền."

Câu 4: Xác định và phân tích tác dụng của phép chơi chữ trong câu thơ sau:

"Rải rác biên cương mồ viễn xứ

Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh

Áo bào thay chiếu, anh về đất

Sông Mã gầm lên khúc độc hành."

(Sông Mã xa rồi - Hoàng Cầm)

Câu 5: Viết một đoạn văn ngắn (khoảng 5 câu) sử dụng biện pháp tu từ ngữ âm để miêu tả cảnh mặt trời mọc trên biển.

Gợi ý đáp án: "Bóng tối dần tan, tiếng sóng vỗ bờ êm đềm. Làn gió nhẹ thoảng qua mang theo hơi nước mặn. Từ phía xa xa, một vầng sáng rực rỡ dần nhô lên. Những tia nắng vàng óng như những sợi tơ mỏng manh, nhẹ nhàng lan tỏa khắp không gian. Mặt trời mọc lên, tỏa ra ánh sáng chói lọi, nhuộm vàng cả bầu trời và mặt biển.”

Nhìn chung, biện pháp tu từ ngữ âm là một công cụ quan trọng giúp tác giả thể hiện nội dung, tư tưởng, tình cảm của mình trong tác phẩm. Sử dụng hiệu quả các biện pháp tu từ ngữ âm sẽ làm cho câu văn, đoạn văn, bài thơ thêm sinh động, hấp dẫn và có sức gợi cảm mạnh mẽ.