Người yêu thơ là người phi lý tính

Trong hành trình tìm kiếm đơn vị xuất bản cho tập thơ, mình nghe nhiều người bảo: đọc thơ nhiều làm con người ta thấy mình phi thực tế; xã hội bây giờ cần những điều thiết thực, có thể áp dụng ngay cơ; do đó, sách thơ bán chậm lắm. Mình hiểu yếu tố xã hội được lưu ý trong quyết định xuất bản đối với từng quyển sách. Ngành xuất bản tại Việt Nam trước nay vẫn đối diện với nhiều khó khăn: văn hoá đọc kém, thị trường hẹp, chi phí sản xuất cao, mức sống thấp, chạy theo trào lưu đến mất định hướng, quản lý chưa chặt khiến cho số lượng, ebook/ sách lậu chưa đăng ký giấy phép xuất hiện tràn lan, vân vân… Sách thơ không phải là thể loại được thị trường ưa chuộng. Cả người làm sách, người bán, và người mua đều phải cân nhắc.

Riêng đối với mình, mọi bài thơ, dĩ nhiên, thường mang tính ước lệ, nhưng nếu ai đó nói thơ phi lý tính, có lẽ họ chưa thực sự hiểu về thơ và chưa đọc những câu thơ rất đơn giản, chân thật và đời thường và kiểu như:

“đừng tìm thượng đế nơi đền đài,

chiêng, trống.

cũng đừng tìm Chúa, Phật

nơi nhà thờ, chùa chiền

ghế, bàn

ảnh. tượng…

như tôi sẽ không tìm em

ở nhà. chỗ làm. quán xá

tôi tìm em giữa bầu trời

và trong hơi thở tôi

(đôi khi buồn bã quá)”

_Du Tử Lê

hay là

“Những ngày của riêng anh những ngày của riêng em bây giờ chung một

Chung nhau chân trời chung nhau trang sách

Chung nhau một ngọn đèn và khung cửa mưa rơi

Thời ki bịch thảm thương của những nàng Juyliét đã qua rồi

Chúng ta có hai bàn tay để gìn giữ vun trồng làm việc

Đường xa lắm mà đời người thật ngắn

Phải có sức lực và lương ăn cho mỗi chuyến đi

Phải hiểu thấu mọi điều để thắng nỗi hoài nghi

Để sống với đời thường và sống cùng giấc mơ phía trước

Dù sao cuộc đời đã dành em lại cho anh

Điều mong ước đầu tiên điều ở lại sau cùng

Chúng ta đi bên nhau trên mặt đất

Dẫu chỉ riêng điều đó là có thật

Đủ cho anh mãi mãi biết ơn đời.”

_Lưu Quang Vũ

Thật ra, “phi lý tính trong thơ chỉ là một phẩm chất, nhưng phẩm chất đặc thù để phân biệt với những đặc trưng của mọi thể loại văn chương còn lại. Thơ là tiếng nói của trái tim, của tình cảm, của tâm sinh lý, của bản năng con người. Nó cần được sự hướng dẫn của lý trí, trí tuệ” (1). Hiểu một cách ngắn gọn, “cuộc đời là cội nguồn, là sức sống của nghệ thuật” (2). Thơ, cũng như tất cả các loại hình nghệ thuật khác, đều lấy chất liệu từ chính đời sống hiện thực, “đi tìm cái thiện, cái chân nhưng phải biểu hiện ra bằng hình thức đẹp” (3).

Không phải thơ phi lý tính mà chính xác thơ “có những cái lý riêng mà lý trí thuần túy không hiểu được. Phi lý tính trong thơ khác với sự lập dị, sự suy nghĩ mù quáng, quái dị, cường điệu vô mục đích trong cảm hứng nhà thơ. Trái lại nó là phần khuất của tảng băng chìm trong dòng sông thơ. Nó có lập luận riêng, mà chỉ đọc bằng lý lẽ thông thường thì không giảng giải được (4).”

Trước đây, Hàn Mặc Tử nói: làm thơ tức là điên. Chế Lan Viên nói thêm: làm thơ là sự phi thường. Thi sĩ không phải là người. Nó là người Mơ, người Say, người Điên. Nó là Tiên, là Ma, là Quỷ, là Tinh, là Yêu. Nó thoát hiện tại, nó xối trộn dĩ vãng. Nó ôm trùm tương lai. Ông từng cho rằng “thi sĩ phải là người thoát ly triệt để thực tại để tìm giải thoát ở cõi siêu hình bất tận”, nhưng chính ông, sau Cách mạng, đã thay đổi quan điểm hoàn toàn, rằng “thơ không chỉ đưa ru mà còn thức tỉnh, không chỉ “ơi hời” mà còn đập bàn quát tháo lo toan”. Suy cho cùng, nói như nhà thơ Pháp Lamáctin: “Thế nào là thơ? Đó không phải chỉ là một nghệ thuật, đó là sự giải thoát của lòng tôi”.

Vậy chúng ta có phi lý hay không khi quy chụp những người yêu thơ là người phi lý tính. Là “nàng thơ Việt” trong thế kỷ 21 (theo cách gọi yêu thương của tạp chí Joy), bản thân mình, và những nàng thơ mình biết, như chị Nguyễn Thiên Ngân, chị Liêu Hà Trinh, em Trịnh Nam Trân, hay em Nhược Lạc, chẳng ai trong số chúng mình là kẻ mộng mơ phi lý tính cả. Tất cả đều có một cuộc đời để sống và để ghi dấu lại bằng cảm thức từ giản đơn và đến phức tạp về mọi thứ diễn ra xung quanh, lấy thơ làm điểm neo để giữ những cảm xúc rất người. Hãy thử tưởng tượng một thế giới không có văn, thơ, nhạc, hoạ,… thế giới đó sẽ cằn cỗi biết dường nào? Và chúng ta có làm-người trọn vẹn được không?

Cũng đã đến lúc, chúng ta cần sự giải thoát cho những quan niệm chưa đúng về thơ, người viết thơ, và người đọc thơ. Gần đây mình rất vui khi quen em Trân - founder Wordlust - không gian kết nối qua hoạt động viết sáng tạo có tổ chức những buổi thơ nói rất đáng yêu, biết về Se Sẽ Chứ - một sự kiện thơ tổ chức thường niên tại một số tỉnh thành trải dài khắp cả nước (sự kiện sắp tới vào ngày 17.04 tại Đại học Hoa Sen), đem bài thực hành tập làm thơ của lớp viết trực giác vào book club do Storytellers - Phục Hưng Books và Okkio Caffe đồng tổ chức. Mong rằng những-hoạt-động-chỉ-phục-vụ-cho-một-số-đối-tượng-quan-tâm-nhất-định này sẽ dần được lan toả đến nhiều người hơn, và mọi người sẽ có một-cái-nhìn-khác, phóng khoáng, mới mẻ về thơ và người yêu thơ nhé. Bạn có hoạt động gì về thơ nhớ rủ mình nha.

Xem thêm: Gợi ý cho bạn một vài tập thơ hay

(1), (4) Trích dẫn lời từ nhà lý luận phê bình Hồ Sĩ Vịnh

(2) Theo quan điểm của Marx

(3) Trích dẫn từ nhà thơ Chế Lan Viên