Chà, sao bao ngày xoay vần trong vòng nấu-ăn-dọn mùa tết, giờ mình được thở ba phát và tranh thủ làm một bài post cho series Chuyện cầm bút. Chủ đề lần này là một số câu trích dẫn dùng khi viết văn nghị luận bàn về bản chất của văn học, nghệ thuật. Ngày xưa học chuyên, đây là chuyên đề đầu tiên được học và liên tục nhắc lại suốt ba năm. Một bài viết có thể vận dụng những câu này sẽ rất ấn tượng, “hoành tráng”, rất thuyết phục, hùng hồn. Mình đã ghi chép lại mấy câu vào cuốn sổ nhỏ, dự là truyền cho hậu duệ, cơ mà kiếm mãi chả đứa nào xin nên thôi, post lên đây cho sĩ tử bốn phương sắp thi cử dùng. Lưu ý khi sử dụng, mọi người lưu ý trích nguyên văn trong dấu “…”, ghi rõ tên nhà phê bình nhằm đảm bảo tính xác thực của câu nói nhé.
Phía dưới mỗi câu mình sẽ kèm chủ đề dùng thích hợp để mọi người tiện theo dõi, dễ dùng. Mọi người dùng như một câu dẫn chuyển đoạn/ý, sau đó lái sang tác phẩm. Mở bài, kết bài mà có một câu chốt hạ đề tài thì quá tuyệt.
Yo, ăn tết chăm học!
Văn học nghệ thuật là công cụ để hiểu biết, để khám phá, để sáng tạo thực tại xã hội (Phạm Văn Đồng)
Câu này dùng cho các chủ đề phản ánh hiện thực đời sống như hoàn cảnh văn sĩ Hộ trong Đời thừa (Nam Cao), nạn đói 1945 trong Vợ nhặt (Kim Lân), chuyện Mị bị bán cho nhà thống lí Pá Tra (Vợ chồng A Phủ, Tô Hoài), con đường tìm về lương thiện của Chí Phèo, ….
Cái đẹp là cuộc sống —Secnusepski—
Nhà văn là người dẫn đường đưa người đọc đến xứ sở của cái đẹp —Paustovsky—-
Câu này dùng cho chủ đề tả cảnh thiên nhiên, cái đẹp từ nghệ thuật là hợp nhất, đơn cử như cảnh mùa xuân trong Vội vàng (Xuân Diệu), Mùa xuân nho nhỏ (Thanh Hải) hay cảnh thu trong Sang thu (Hữu Thỉnh), cảnh biển buổi sáng trong Chiếc thuyền ngoài xa (Nguyễn Minh Châu), trích đoạn Cảnh ngày xuân từ Truyện Kiều, các bài thơ Trung đại như Nhàn (Nguyễn Bỉnh Khiêm), Thu điếu (Nguyễn Khuyến), Cảnh ngày hè (Nguyễn Trãi); hay thơ văn hiện đại như Đất nước (Nguyễn Khoa Điềm), Việt Bắc (Tố Hữu), vẻ đẹp sông Đà và người lái đò trong Người lái đò sông Đà (Nguyễn Tuân), nghệ thuật thư pháp trong Chữ người tử tủ (Nguyễn Tuân)….
Cái quan trọng trong tài năng văn học là tiếng nói của mình, là cái giọng riêng biệt của chính mình, không thể tìm thấy ở cổ họng bất kì ai -Turgenev-
Chỉ có người nào nói được với người khác một điều mới mẻ, có ý nghĩa và thú vị, nhìn thấy được những điều người khác không nhận ra, người đó mới là nhà văn —Paustovsky—-
Câu này dùng để bàn về cái tôi người nghệ sĩ. Nhờ mỗi cá nhân người nghệ sĩ có một “cái giọng”, tư tưởng riêng mà văn học muôn màu đa vẻ. Mình thường dùng câu này khi làm các đề văn so sánh, đoạn chuyển từ tác phẩm A sang phân tích tác phẩm B.
Tác phẩm nghệ thuật lớn hấp dẫn người ta bởi cách nhìn nhận, tình cảm mới về những điều những việc mà ai cũng biết cả rồi -Nguyễn Đình Thi-
Văn chương không cần đến những người thợ khéo tay làm theo một vài kiểu mẫu đưa cho. Văn chương chỉ dung nạp những người biết đào sâu, tìm tòi, khơi những nguồn chưa ai khơi và sáng tạo những gì chưa có -Nam Cao-
Những câu này dùng để làm bật yếu tố mới mẻ, đặc sắc của riêng mỗi tác phẩm. Chẳng hạn như khi bàn về tình yêu trong Sóng của Xuân Quỳnh (viết chung chung), mình sẽ viết mở bài thế này:
Tình yêu đã trở thành đề tài được bao nhà văn, nhà thơ chấp bút, trăn trở sáng tác. Dẫu vậy, “tác phẩm nghệ thuật lớn hấp dẫn người ta bởi cách nhìn nhận, tình cảm mới về những điều những việc mà ai cũng biết cả rồi” (Nguyễn Đình Thi). Bằng giọng thơ nhẹ nhàng, sâu lắng của mình và một điểm nhìn mới lạ, Xuân Quỳnh đã tạo được ấn tượng lòng độc giả bao thế hệ bằng bài thơ “Sóng”, một mảng màu dịu nhẹ trên bức tranh thơ về tình yêu.
Tác phẩm nghệ thuật sẽ chết nếu nó miêu tả cuộc sống chỉ để miêu tả, nếu nó không phải là tiếng hét khổ đau, là lời ca tụng hân hoan, nêu nó không đặt ra những câu hỏi hoặc không trả lời những câu hỏi đó (Bielinski)
Điều quan trọng hơn hết trong sự nghiệp của những nhà văn vĩ đại là cuộc sống, trường đại học chân chính của thiên tài. Họ đã biết đời sống của thời đại, đã sâu sắc cảm thấy mọi nỗi đau đớn của con người trong thời đại, đã rung động tận đáy tâm hồn với những nỗi lo âu, bực bội, tủi hổ và những ước mong tha thiết nhất của loài người. Đó chính là cái hơi thở, các sức sống của những tác phẩm vĩ đại. -Đặng Thai Mai—
Văn học là sự vươn tới, sự hướng về, sự níu giữ mãi mãi tính người cho con người. Cái cốt lõi của văn học là tính nhân đạo —Nguyên Ngọc—
Người nghệ sĩ chân chính trước hết phải là nhà nhân đạo từ trong cốt tuỷ —Chekhov—
Câu này thuộc dạng kinh điển, dùng rất hợp với các đề văn bàn về tư tưởng nhân đạo trong các tác phẩm như Vợ nhặt (Kim Lân), Chiếc thuyền ngoài xa (Nguyễn Minh Châu), đoạn trích Kiều ở lầu Ngưng Bích, Vợ chồng A Phủ (Tô Hoài), Chí Phèo (Nam Cao),…
Ngày xưa mình thường học thuộc vài câu như vầy làm tủ, khi nào gặp thì xổ ra. Mọi người có thể tìm nhiều nhất trong bài tiểu luận Tiếng nói của văn nghệ - Nguyễn Đình Thi (Ngữ văn 9, tập 2) , truyện ngắn Đời thừa - Nam Cao, các bài viết lí luận văn học của các nhà phê bình (hàng hiếm khó tìm),…
Trên đây là vài câu căn bản khi bàn đến bản chất của văn học. Kì sau mình sẽ giới thiệu những câu trích dẫn bàn về đặc điểm của thơ ca, dễ hiểu và ngắn gọn hơn.
