166 câu thành ngữ, ca dao, tục ngữ về môi trường sống và thiên nhiên

Từ xa xưa, nhằm phục vụ cho lao động, sản xuất cũng như cuộc sống, con người đã biết quan tâm đến môi trường sống cùng các yếu tố trong thiên nhiên. Để lưu giữ lại những kinh nghiệm này, người xưa chọn cách gửi gắm qua ca dao, tục ngữ, thành ngữ Việt Nam.

Những câu thành ngữ, ca dao, tục ngữ về môi trường sống

Môi trường là một trong những yếu tố ảnh hưởng rất nhiều đến cuộc sống và sự phát triển của con người cũng như các sinh vật khác. Về vấn đề này, ông cha ta đã đúc kết ra một số câu ca dao, tục ngữ, thành ngữ sau.

1. Đất lành chim đậu
2. Gạo trắng nước trong
3. Rừng già nhiều voi, rừng còi nhiều cọp
4. Rừng nào cọp nấy
5. Thấy cây mà chẳng thấy rừng
6. Cá nước chim trời
7. Đèo heo hút gió
8. Đồng trắng nước trong
9. Ở chọn nơi, chơi chọn bạn
10. Vượn lìa cây có ngày vượn rũ

1. Bờ xôi, ruộng mật
2. Ruộng sâu trâu nái
3. Sơn cùng thuỷ tận
4. Giếng đâu thì ếch đó
5. Ao sâu tốt cá
6. Cá mạnh về nước
7. Đồng không mông quạnh
8. Nhất duyên, nhì phận, tam phong thổ
9. Gần sông quen tiếng cá, gần rừng không lạ tiếng chim
10. Nhà sạch thì mát, Bát sạch ngon cơm.
11. Muốn chắc ở nhà gạch, Muốn sạch quét chổi cùn.

Ca dao, tục ngữ, thành ngữ về các yếu tố môi trường

Không khí, đất, nước, ánh sáng, núi, rừng, sông, biển, thắng cảnh, di tích… đều là các yếu tố thuộc môi trường. Cho nên trên thực tế, ca dao, tục ngữ, thành ngữ về môi trường có thể đề cập đến rất nhiều vấn đề. Dưới đây là một số ví dụ tiêu biểu do VOH tổng hợp.

1. Danh lam thắng cảnh
2. Khoai đất lạ, mạ đất quen
3. Đồng chua nước mặn
4. Bén rễ đâm chồi
5. Năm châu bốn biển
6. Thứ nhất leo rễ, thứ nhì trễ cành
7. Tấc đất tấc vàng
8. Đá đổ mồ hôi, mưa trôi đầy đồng
9. Rừng vàng biển bạc
10. Đông cây xây lá
11. Gió táp mưa sa
12. Lạnh như đồng
13. Sơn hào hải vị
14. Vật đổi sao dời
15. Không mưa thì gió, khi mặt trời đỏ như son
16. Biết chiều trời, nước đời chẳng khó
17. Lóc xóc không bằng một góc ruộng
18. Sấm kêu rêu mọc
19. Sơn lam chướng khí
20. Bương già nhà vững
21. Nhà ngói, cây mít
22. Đâm chồi, nảy lộc

1. Vô rú mà đốn săng Vào rừng mà đẵn gỗ.
2. Rác thì chôn lấp gốc cây Còn đem vứt bậy bệnh lan cả làng.
3. Mưa rừng cọ, Gió rừng thông.
4. Thứ nhất canh trì, Thứ nhì canh viên, Thứ ba canh điền.
5. Núi kia ai đắp nên cao Sông kia biển nọ ai đào mà sâu?
6. Ai về Non Nước thì về Trước sông, sau biển, núi kề một bên
7. Ai lên nhắn tới nậu nguồn Mít non gửi xuống cá chuồn gửi lên. Ai về nhắn với miệt trên, Rừng cây chặt trụi lụt lên tới nguồn.
8. Bãi biển Nha Trang mịn màng, trắng trẻo Nước trong leo lẻo, gió mát trăng thanh Đêm đêm thơ thẩn một mình Đố sao cho khỏi vướng tình nước mây?
9. Bến Tre biển rộng sông dài Ao trong nuôi cá, bãi ngoài thả nghêu.
10. Đường vô xứ Huế quanh quanh Non xanh nước biếc như tranh họa đồ.
11. Tôm càng xanh nước quơ râu Rừng vàng biển bạc còn đâu phải tìm.
12. Ai về đất Trúc xa xăm Viếng hồ Chung Thủy sau thăm xứ dừa.
13. Rừng U Minh có tiếng muỗi nhiều Sông Bến Hải tiêu điều nước non.
14. Chim quyên dại lắm, không khôn Sơn lâm không đậu, đậu cồn cỏ may.
15. Dinh Trấn Biên rừng xanh đất đỏ Bởi vận nghèo mới bỏ vô đây Chiều chiều lên núi trông mây Ngó về quê cũ nhớ cây da tàn!
16. Qua đồng ngả nón thăm đồng Đồng bao nhiêu lúa, thương chồng bấy nhiêu.
17. Sông sâu mà biển cũng sâu Muốn ăn cá lớn, rong câu cho dài.
18. Trời sinh có biển có nguồn Có ta, có bạn, còn buồn nỗi chi?
19. Rung kêu đàng nam, cá vàng cá bạc Rung kêu đàng bắc, bốc muối ra ăn
20. Rừng thiêng nước độc thú bầy Muỗi kêu như sáo thổi, đỉa lội đầy như bánh canh.
21. Tới đây những núi cùng khe Chân sim bóng núi, tiếng ve gọi sầu
22. Đố ai đếm được lá rừng Để ta khuyên gió, gió đừng rung cây.
23. Anh đi ba tháng thì về Rừng thiêng nước độc chớ hề ở lâu.
24. Muốn ăn măng trúc măng giang Măng tre măng nứa cơm lam thì chèo Người xuôi lên thác xuống đèo Chim kêu núi nọ, vượn trèo non kia.
25. - Ở đâu năm cửa, nàng ơi? Sông nào sáu khúc nước chảy xuôi một dòng? Sông nào bên đục bên trong? Núi nào thắt cổ bồng mà có thánh sinh? Đền nào thiêng nhất tỉnh Thanh? Ở đâu lại có cái thành tiên xây? Ở đâu là chín từng mây? Ở đâu lắm nước, ở đâu nhiều vàng? Chùa nào mà lại có hang? Ở đâu lắm gỗ thời nàng biết không? Ai mà xin lấy túi đồng? Ở đâu lại có con sông Ngân Hà? Nước nào dệt gấm thêu hoa? Ai mà sinh cửa, sinh nhà, nàng ơi? Kìa ai đội đá vá trời? Kìa ai trị thủy cho đời được yên? Anh hỏi em trong bấy nhiêu lời Xin em giảng rõ từng nơi từng người. - Thành Hà Nội năm cửa, chàng ơi Sông Lục Đầu sáu khúc nước chảy xuôi một dòng Nước sông Thương bên đục bên trong Núi đức thánh Tản thắt cổ bồng mà lại có thánh sinh Đền Sòng thiêng nhất tỉnh Thanh Ở trên tỉnh Lạng có thành tiên xây Trên trời có chín từng mây Dưới sông lắm nước, núi nay lắm vàng Chùa Hương Tích mà lại ở hang Trên rừng lắm gỗ thời chàng biết không Ông Nguyễn Minh Không xin được túi đồng Trên trời lại có con sông Ngân Hà Nước Tàu dệt gấm thêu hoa Ông Hữu Sào sinh ra cửa, ra nhà, chàng ơi Bà Nữ Oa đội đá vá trời Vua Đại Vũ trị thủy cho đời yên vui Anh hỏi em trong bấy nhiêu lời Em xin giảng rõ từng nơi từng người.
26. Ở đâu sáu tỉnh anh ơi Sông nào chín cửa, nước chảy xuôi một nguồn Sông nào có nước trong luôn Núi nào có tiếng cả muôn dặm ngoài Con gì có cánh không bay Con gì không cẳng, chạy ngay trăm rừng Con gì giống chó có sừng Anh mà đáp được, em cùng theo anh - Nam Kỳ sáu tỉnh em ơi Sông Cửu Long chín cửa, nước chảy xuôi một nguồn Sông Đồng Nai nước sạch trong luôn Núi Thất Sơn danh tiếng cả muôn dặm ngoài Con gà có cánh không bay Con rắn không cẳng, chạy ngay trăm rừng Con dê giống chó có sừng Anh đà đáp được, em cùng.

Những câu thành ngữ, ca dao, tục ngữ về môi trường và thời tiết

Hầu hết những câu thành ngữ, ca dao, tục ngữ về môi trường và thời tiết đều được ông cha ta đúc kết từ quá trình lao động sản xuất. Thông qua việc quan sát các hiện tượng tự nhiên, dân gian đã khái quát thành những tri thức và áp dụng vào cuộc sống hàng ngày.

1. Bà rú Lông đi ông rú Trà
2. Đông the, hè đụp
3. Cơn truông Nu, đập tru mà chạy
4. Nắng tháng ba, hoa chẳng héo
5. Chớp ngã Cồn Tiên, mưa liền một trộ
6. Nắng ông Từa, mưa ông Gióng
7. Kẻ Cài reo, kẻ Treo khóc
8. Mống cụt không lụt thì bão
9. Mống bạc sạch đồng
10. Một cơn mống bạc, một đạc nước xanh
11. Mống Hòn Sang lấy ang đựng nước
12. Quầng cạn tán mưa
13. Ráng mỡ gà, ai có nhà thì chống
14. Mưa tháng ba, hoa đất
15. Mưa tháng tư, hư đất
16. Đông bắc chớp nháy mừng lòng, tức là mai tới đầy đồng mương khe
17. Đầu năm sương muối, cuối năm gió nồm
18. Động bể đông, bắc nồi rang thóc; động bể bắc, đổ thóc ra phơi
19. Trống tháng bảy chẳng hội thì chay, tháng sáu heo may chẳng mưa thì bão
20. Mây kéo xuống biển thì nắng chang chang, mây kéo lên ngàn thì mưa như trút
21. Rồng đen lấy nước thì nắng, rồng trắng lấy nước thì mưa

1. Mưa chẳng qua Ngọ, Gió chẳng qua Mùi.
2. Sáng bể chớ mừng Tối rừng chớ lo.
3. Nắng sớm thì đi trồng cà, Mưa sớm ở nhà phơi thóc.
4. Mưa bên Quát lấy quạt mà che Mưa kẻ E lấy bè mà chở
5. Mống mọc đàng đông, bồ không lại có Mống mọc đàng tây bồ đầy lại lưng.
6. Tháng ba, mười ba còn ghi Nhựt thực giờ Ngọ, vậy thì tối tăm.
7. Năm Thìn mười sáu tháng ba Gặp một trận bão cửa nhà tan hoang.
8. Lụt bão rồi, ngành ngọn xơ rơ, Con chim không nơi đậu, biết dật dờ phương nao.
9. Ong vò vẽ làm tổ bụi gai Thấp thời lụt nhỏ, cao thời lụt to.
10. Gió nào độc bằng gió Gò Công Sông nào nông bằng sông Châu Đốc.
11. Trời làm bão lụt mênh mông, Cầu trôi, bực lở, ai bồng em qua?
12. Mưa chi mưa oán, mưa thù Mưa quanh, mưa quất bàu Thần Phù không mưa.
13. Mây chòm, mây đống không lo Lo đàn mây mỏng nó bò qua trăng.
14. Bao giờ Đại Huệ mang tơi Rú Đụn đội nón thì trời mới mưa. Bao giờ mống Mắt mống Mê Thuyền câu thuyền lái chèo về cho mau.
15. Động bể đông bắc nồi rang thóc Động bể bắc đổ thóc ra phơi Trời mưa cho lúa thêm bông Cho đồng thêm cá, cho sông thêm thuyền.
16. Khi mô rú Quyết có mây, Cửa Lò có chớp ngày rày hẵng mưa.
17. Tháng chín mưa giông thuyền mong ghé bến Từ nơi bãi biển qua đến buổi chợ chiều Nuôi con chồng vợ hẩm hiu Nhà tranh một mái tiêu điều nắng mưa.
18. Người ta đi cấy lấy công Tôi nay đi cây còn trông nhiều bề. Trông trời, trông đất, trông mây, Trông mưa, trông nắng, trông ngày, trông đêm, Trông cho chân cứng đá mềm, Trời êm, bể lặng mới yên tâm lòng.
19. Trời mưa mang áo ra phơi Đến khi trời nắng mang tơi đi cày Hạn hán thì ruộng nước đầy Mưa giông nứt nẻ ruộng lầy ai ơi.
20. Trời làm bão lụt mênh mông Sông khô hồ cạn, cá trên đồng còn chi Trời làm phong vũ bất kì Xuân thu đáo hạn cá quy về hồ Trời làm bàu cạn hói khô Hữu ngư hồ thủy chỗ mô tui cũng tầm.
21. Ai về Quảng Ngãi mà xem Bãi tơ vàng óng đồng ken lúa vàng Xóm thôn sực nức mùi đàng Nhắp chè Tam Bảo luận bàn văn chương.
22. Hỡi cô thắt lưng bao xanh, Có về An Phú với anh thì về An Phú có ruộng tứ bề, Có ao tắm mát, có nghề mạch nha.

Ca dao, thành ngữ, tục ngữ về môi trường và các bài học cuộc sống

Khác nhóm ca dao, tục ngữ, thành ngữ về môi trường, thiên nhiên… ở trên, những câu ca dao, thành ngữ, tục ngữ dưới đây mượn các yếu tố của môi trường, các quy luật của tự nhiên để phản ánh bài học, triết lý trong cuộc sống.

1. Người ta là hoa đất
2. Sóng sau xô sóng trước
3. Thả hồ về rừng
4. Điệu hổ ly sơn
5. Tiền rừng bạc bể
6. Thệ hải minh sơn
7. Sông cạn đá mòn
8. Sông lở, sóng còn
9. Ăn cây nào rào cây ấy
10. Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn
11. Đất khách quê người
12. Đất sỏi có chạch vàng
13. Được lòng đất mất lòng đò
14. Tiếng oan dậy đất
15. Chở củi về rừng
16. Tiền rừng bạc bể
17. Hòn đất ném đi, hòn chì ném lại
18. Đi cúi mặt xuống đất, về cất mặt lên trời
19. Sống cục đất, mất cục vàng
20. Gần đất xa trời
21. Đất có thổ công, sông có hà bá
22. Đất có lề, quê có thói
23. Già sinh tật như đất sinh cỏ
24. Làm thân đất ta, làm ma đất người
25. Ghét đào đất đổ đi

1. Đất chuyển trời rung
2. Non mòn biển cạn
3. Rút dây động rừng
4. Đất bằng nổi sóng
5. Ăn của rừng rưng rưng nước mắt
6. Ruộng bề bề không bằng nghề trong tay
7. Ngang trời, dọc đất
8. Đạp đất đội trời
9. Bán mặt cho đất, bán lưng cho trời
10. Bạo thiên nghịch địa
11. Gai trên rừng ai vót mà nhọn, trái trên cây ai vo mà tròn
12. Nhổ cây sống, trồng cây chết
13. Nước có nguồn, cây có gốc
14. Cây không trồng không tiếc, con không đẻ không thương
15. Cây muốn lặng, gió chẳng đừng
16. Cây ngay chẳng sợ chết đứng
17. Đời cha trồng cây, đời con ăn quả
18. Biết sự trời, mười đời chẳng khó
19. Một cây làm chẳng nên non Ba cây chụm lại nên hòn núi cao.
20. Làm thần đất ta Làm ma đất người.
21. Hơi đâu mà giận người dưng Bắt sao được cái chim rừng nó bay!
22. Chợ rộng thời lắm lái buôn Sông rộng lắm nước trong nguồn chảy ra.
23. Sông dài thì lắm đò ngang Anh nhiều nhân ngãi thì mang oán thù.
24. Khúc sông chật hẹp phải tùy Bấy lâu còn đợi, sá gì đôi năm.
25. Sông sâu mà biển cũng sâu Muốn ăn cá lớn, rong câu cho dài.
26. Người đời ai có dại chi Khúc sông rộng hẹp phải tùy khúc sông.
27. Dù cho đất đổi trời thay Trăm năm vẫn giữ lòng ngay với đời.
28. Ngó lên Đất Đỏ cỏ dày Nghĩa nhơn thăm thẳm mỗi ngày mỗi xa.
29. Sông kia bên lở bên bồi Bên lở thì đục bên bồi thì trong Sông kia nước chảy đôi dòng Biết rằng bên đục bên trong bên nào.

Những câu thành ngữ, ca dao, tục ngữ về môi trường của người xưa không chỉ là lời nhắn nhủ về trách nhiệm bảo vệ thiên nhiên, tài nguyên cũng như vai trò của môi trường sống mà còn đem lại cho chúng ta nhiều bài học nhân sinh. Hy vọng từ đây, mỗi người sẽ có ý thức đóng góp một phần nhỏ vào việc bảo vệ, xây dựng môi trường sống bền vững cho tương lai.

Theo dõi VOH Thường thức để cập nhật thêm nhiều bài viết hay!